Boşanma Çocuğa Nasıl Açıklanmalı
Çocuklar doğdukları andan başlayarak anne ve babaya bağlanır. Bu sağlıklı gelişmenin bir işaretidir. İnsan yavrusunun diğer insanların bakımına ihtiyaç duyması biyolojik bir özelliktir. Yaşamı sürdürmeye yöneliktir. Bunun yanında güven veren bağlılık ve sevgi dolu fiziksel ve ruhsal temas olmadan çocuklar normal bir şekilde gelişip olgunlaşamazlar.Bu bağlamda annesi ve babası boşansa da çocuğun görmediği ebeveyni özlemesi doğaldır. Ebeveynlerin boşanmış olmaları çocukların bağlılık duygularını yok etmez. Bir çocuğun hayatında ne annenin ne de babanın yeri doldurulamaz. Anne ve babanın rolleri sadece birbirini tamamlayıcıdır. Birbirlerinin yerini alamazlar ve çocuk her ikisinden de farklı şeyler bekler. Anne sevgi, bakım ve duygusal dengeleyici baba ise güç, otorite ve güven kaynağıdır.
Boşanma döneminde eşlerin suçluluk, öfke, kızgınlık, yetersizlik başarısızlık, incinme, küçümsenme, rahatlama veya suçluluk duyguları yaşamaları olağandır. Ancak çocukların bu karmaşadan uzak tutulması tercih ve tavsiye olunur.
Genel olarak çocukların sağlıklı bir kişilik geliştirmeleri ve insanlarla doyumlu ilişkiler kurabilmeleri büyük oranda onların anne ve babalarından yardım almalarına bağlıdır.
Çocuğa ayrılık ve boşanmanın nasıl açıklandığı onları aile hayatının bu dönemindeki değişiklikleri nasıl anlayacaklarını belirler. Burada önemli olan boşanmanın tek başına çocuklara zarar vermeyeceğinin bilinmesidir. Boşanmada çocuklar üzerinde travmatik etki yapan birleştirici öğe anne ve babanın bu krizi atlatmaya çalışırken birbirlerine ve çocuğa karşı tutum ve davranışlarıdır. Yani çocuğun iyiliği eşlerin birey olarak ve birlikte nasıl davranacaklarına bağlıdır. Kısacası çocuğun nasıl bir tepki göstereceği anne ve babanın insafi sınırları dahilindedir. Çocuk şimdi ve ileride olabilecek şeyleri yönlendirme yeteneğine sahip değildir.
Bir başka şekilde söyleyecek olursak çocuğun kaderi anne ve babaya bağlıdır.
Çocuklara boşanma kararı hiçbir zaman aniden ve hazırlık yapılmadan söylenmemelidir. Eşler boşanma aşamasına gelmişlerse birbirlerine söylemeden aniden evi terk etmemelidir. Tam tersine boşanmayı düşünen eşler eşi ile birlikte bunu çocuklara ne zaman ve nasıl söyleyecekleri ve neleri söyleyip neleri söylemeyecekleri ya da çocuklardan gelen sorulara nasıl yanıt verecekleri ve tepkilerini nasıl idare edecekleri konusunda önceden kafa kafaya verip hazırlık yapmalıdırlar.
İşte işin tamda çıkmaz noktası buradadır. Boşanma aşamasındaki eşler birbirlerine ve kendilerine kızgın, öfkeli, üzgün, korkmuş ve hayal kırıklığına uğrama duyguları yaşadıklarından davranışları duygularının kontrolü altındadır. Ve bu duygular içinde çocukları için bile olsa eşleri ile sağlıklı bir iletişim çerçevesi içinde eş güdüm halinde hareket edemezler. Boşanma aşamasında eşler bu duygular arasında gidip gelirken bu durumu en az hasarla atlatabilmek için bir aile ve evlilik terapistinden profesyonel yardım almalıdırlar.
Çocuğunuzun hemen hemen aşağıdaki sorulara benzer sorular sorması her zaman beklenmelidir ve ebeveynler bu sorulara karşı önceden hazırlıklı olmalı ve çocuğa son derece duyarlı bir tavır içinde yaklaşarak cevap vermeye çalışmalıdır.
-Evden hanginiz ayrılacak?
-Annem ya da babam neden evden ayrılıyor?
-Neden ben annem ya da babamla kalacağım?
-Annem ya da babam bizden ayrılınca nerede yaşayacak?
-Annemi ya da babamı tekrar görecek miyim?
-Bize ne olacak?
-Babam ya da annem evden ayrılınca kendini mutsuz hissetmez mi?
-Ben nerde ya da kiminle yaşayacağım?
-Annem ne zaman evden ayrılacak?
-Annem ya da babam geri dönecek mi?
Eşler bu konular üzerinde iyice düşündükten sonra kendilerini çocuklarla konuşmaya hazır hissedebilirler. Anne ve baba bu konuları çocuklara birlikte açıklamalı. Konuşma sırasında sakin kalarak dönüşümlü bir şekilde konuşmalıdırlar. Bu noktada dikkat edilmesi gereken şey konuşmanın bir ebeveynin hakimiyeti altında sürmemesidir. Diğer dikkat edilmesi gereken bir nokta ebeveynlerin kontrollerini kaybetmemesi ve ağlamamasıdır. Çocuklar ebeveynlerinin ağlaması karşısında çok duyarlıdır. Bu durumda çocuk ağlamanın sona ermesi için soru sormakta veya duygularını ifade etmekten vazgeçebilir.
Kısacası anne ve babaların çocukların yanında sergilediği tavır onların boşanma kararına verecekleri tepkileri belirler. Eğer çiftlerden birinin istememesine rağmen boşanma gerçekleşiyor ise boşanma taraftarı olmayan eş kendini haksızlığa uğramış hissedebilir. Bu duygu durum içinde insanın kendine hakim olarak tarafsız ve objektif davranması çok ama çok zor bir durumdur.
Ayrıca bu aşamada ebeveynler söylem, tavır ve mimikleri ile çocukları taraf tutmaya sevk edecek herhangi bir tavır ve davranıştan kaçınmalıdır. Çünkü çocukları taraf tutmaya zorlayan bir tavır çocuk kimin tarafını tutarsa tutsun çocuğa kendini kötü ve suçlu hissettirir.
Eğer eşiniz konuşmaya katılmayı reddederse ya da evi aniden terk ederse izlenecek yol yine aynıdır. Yani çocukların sorunlarına gelişim seviyelerine uygun cevap vermek, gelecekleri hakkındaki endişelerini gidermek sizin ve diğer ebeveynle iletişimi sürdürmeleri konusunda güvenli ve kararlı bir yol çizmek iyi bir yoldur.
Çocuklara ayrılmanın sonrasında onlara ne olacağının özellikle vurgulayan açık ve dolaysız bilgiler verilmelidir. Anne ve babanın nerede yaşayacağını ve kendilerinin kiminle kalacağının bilmeleri gerekir. Ne zaman anneleri ile ve ne zaman babaları ile olacaklarını bilmeleri gerekir.
Çocuklara mümkün olduğunca düzenli ve güvenilir programlar sunulmalıdır. Gelir düzeyi, oturulan ev tatiller, akrabalar ve benzeri değişiklikler çocukların anlayabileceği bir dille açıklanmalıdır.
Ailede olup bitenler konusunda anne ve baba çocukları ile ortaklaşa konuşabilirlerse çocuğun içlerinden biri ile gizli ittifak kurma olasılığı zayıflar.
Çocuklar anne ve babalarının neden boşandığını bilmek isterler. Çocukların olup biteni anlama istekleri ya da bu yöndeki talepleri eşlerin karşı tarafı suçlaması ve kendilerinin haklı çıkarmaya çalışmaları için sayısız fırsat ve tuzağı içinde barındırır.
Çok küçük yaştaki çocukların evliliğin ve kopma sürecinin içerdiği karmaşık yönleri ve nüansları anlamaları çok zordur. Hatta imkansızdır.
Bu aşamada çocuklara verilecek bilgilerle yetişkinlere verilebilecek bilgileri ayıklama işi zahmetli bir iştir.
BOŞANAN ÇİFTLER İÇİN 8 İLKE
1-“Eski eşinize yönelik kendi duygu ve düşüncelerinizi çocuğunuzun ona yönelik duygu ve düşüncelerinden ayırın. Boşanma sırasında anne ve babalar çocuklarının bağımlılığını ve sevgisini kaybedeceği kaygısına kapılır ve bu yüzden çocukların sadece tek bir görüşü dile getirmesini talep ederler Çocuklarınızı sadece sizin duygu ve düşüncelerinizi paylaşmaya zorlarsanız gerçek duygularını ve gerek fikirlerinin sizden saklamaya başlarlar.
2-Çocuklarınızı boşanma konusunda ne kadar bilgilendireceğinize karar vermek için acele etmeyin. Boşanmaya eşlik eden şiddetli kiriz çoğu zaman düşüncesizce açıklamalara yol açar. Ve bunları geri alamazsınız. Hayatın uzun olduğunu eski eşinizle birlikte mezuniyetlere düğünlere ve torunlarınızın yaş günü kutlamalarına katılacağınızı unutmayın.
3-Geçmişte evlenmiş ve boşanmış olduğunuzu çocuklarınızdan saklamayın. Bunu er ya da geç öğreneceklerdir ve böyle bir şey onlarda çok büyük bir güvensizlik yaratacaktır. Çocuklarınız daha küçükken böyle bir bilgiyi konuşmalarınızın arasına serpiştirin.
4-Çocuklarınızı sırdaşınız haline getirmeyin. Bu boşluğu dolduracak yetişkin birini bulun. İyi bir dost, yakın bir arkadaş, ya da bir terapist gibi. Boşanmadan en az hasarla ayrılan çocuklar çocuk kalmayı sürdürebilen ve anne ve babalarının üzüntüsünün göğüslemek zorunda kalmayan çocuklardır.
5-Çocuklarınızın mahremiyet ve gizlilik arasındaki farkları anlamasına yardımcı olun. Bu bağlamda pek çok konu sadece yetişkinleri ilgilendirir.
6-Boşanmanın ardından evlilik hayatınızdaki iyi günleri çocuğunuzdan saklamayın. Evlilikler parçalandığında aşk hikayelerinin büyük bir çoğunluğu hasır altı edilir. Bu durum çocuklarda yetişkinler arası ilişkilere karşı sağlıksız bir bakış doğurur. Eğer evliliğinizin geçmişinde bir aşk hikayesi varsa çocuklar bundan haberdar olmalıdır. Her birinin diğerinde nelere değer verdiğini ve nelere saygı duyduğunu bilmek çocukların her iki tarafla bağını olabildiğince sürdürmesine yardımcı olur.
7-Güvenlikle ilgili ciddi endişeleriniz varsa bunları çocuklarınızdan saklamayın. Eski eşinizin alkol ya da uyuşturucu ile sorunu varsa çocuklarınız nasıl davranmaları gerektiğini bilmelidir.
8-Çocuklar sizin evinizle eski eşinizin evi arasında gidip gelirken geçiş öncesi ve geçiş sonrası ritüelleri geliştirin Çocuklar ve anne babalar birbirlerinden bir gün bir hafta ya da daha uzun süre ayrı kaldıklarında bu zamanı nasıl geçirdiklerini mahremiyet sınırlarını ihlal etmeden birbirleri ile paylaşmalarını sağlayacak yöntemlere ihtiyaç duyarlar. Ayrı geçirdiğiniz zamana ait hikayeleri birbirinize aktarmanın belirli bir yolunu oluşturun ve bu konuda bir anlaşmaya varın. Siz onların ne yaptığını nasıl merak ediyorsanız çocuklarınızda sizin vaktinizi nasıl geçirdiğinizi merak ederler. Ancak eski eşiniz hakkında onları sıkıştırmamaya özen gösterin.”( Blak,1998)
ÇOCUKLARIN YAŞLARINA GÖRE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR
BEŞ YAŞ VE ALTI
Bu yaş gurubundakilere kısa ve anlaşılır cümlelerle açık ve net bir açıklama yapmak en uygunudur. Bu yaştaki çocuklar boşanma kelimesini tam anlamasalar da ebeveynler bu kelimeleri kullanmalıdır. Küçük çocuklar anne ve babayı kafasında ayrı ayrı bireyler olarak değil de bir bütün olarak görme eğiliminde olduklarından evden giden ebeveynin başına kötü şeyler geleceğinden endişelenir. Dolayısı ile bu konunda çocuğa acık inandırıcı ve net bir yaklaşım sergilenmelidir.
Beş ve daha küçük yaştaki çocuklar bu olaya kendilerinin sebep olduğunu düşünebilirler. Bu nedenle çocuğa boşanmanın sadece anne ve baba ile ilgili bir durum olduğu iyice açıklanmalıdır.
BEŞ YAŞ VE ÜSTÜ
Beş ve sekiz yaş arasındaki çocuklar kendilerine söylenenlerin sonuçlarını düşünebilir ve kendileri açısından bir çok soru sorabilirler. Çocuğa hayatında nelerin değişeceği ve nelerin değişmeyeceği yaşam pratiğinden faydalanılarak anlatılmalıdır. Örneğin aynı okula gidecekleri .öğretmenlerinin aynı olacağı veya aynı evde oturacakları vb.
Yine bu yaş gurubundaki çocuklara ayrılma ve boşanmanın çocuğun veya başka birinin suçu olmadığı bunun eşinizle aranızda gerçekleşen ortak bir karar olduğunu açıklamalısınız.
DOKUZ ONİKİ YAŞ VE ÜSTÜ
Daha küçük yaş gurubu için söylenenlerin hepsi bu yaş gurubu içinde geçerlidir. Burada ebeveynlerin beklemeleri ve hazırlıklı olmaları gereken şey bu yaş grubu çocukların daha sert tepkiler verebileceğidir.Bu yaş grubundaki çocuklar hemen olmasa da süreç içinde öfkelerini mutlaka ifade ederler. Çocuk annesinin yada babasının tarafını tutmak zorunda hissedebilir. Dolayısı ile ilk aşamada ailenin dağılmasına sebep olarak giden ebeveyni suçlu olarak görebilir ve suçlayabilir. Bu noktada boşanmanın herkes için en iyi çözüm olacağını ve giden ebeveyn ile ilişkilerinin süreceği çocuklara açıklanmalıdır. Anneleri ile yaşayacak çocuklara özelliklede erkek çocuklara babalarını sık sık görecekleri konusunda açıklama ve güvence verilmeli ve bu sağlanmalıdır. Boşanmanın sadece evli iki kişi arasında gecen bir şey olduğu bunun o ailenin diğer üyeleri arasındaki akrabalığı etkilemeyeceğinin açıklanması çocuğun sosyal gelişimi ve uyumu açısından önemlidir.
Shu. Güldane KAVGACI
Aile ve Evlilik Danışmanı & Cinsel Danışman
KAYNAKCA
1-Blak,Evan İmber”Aile sırları”,Boyner Yayınları .1998
2-Benedek,Elissa “Boşanma